ភូមិសាស្ត្រ-ប្រជាសាស្ត្រ
សាធារណរដ្ឋ អ៊ីរ៉ាក់ មានផ្ទៃដី ៤៣៧.០៧២ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ស្ថិតនៅ អាស៊ី ខាងលិច មានព្រំដែនជាប់ប្រទេស ស៊េរី អ៊ីរ៉ង់ ទួកគី អារ៉ាប៊ី សាអ៊ូឌីត កូវ៉ែត និង ហ្សកដង់ ។ ឆ្នាំ ២០១៩ មានប្រជាពលរដ្ឋជាង ៤០ លាននាក់ ភាគច្រើនជាអ្នកកាន់សាសនា អ៊ិស្លាម ភាសាផ្លូវការគឺភាសា អារ៉ាប់ និង ភាសា ឃឺដ រដ្ឋធានីគឺទីក្រុង បាដាដ ។
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
គិតត្រឹមឆ្នាំ១៨៣១ ទឹកដី អ៊ីរ៉ាក់ បានធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់ ចក្រភព អូតូម៉ង់ ( ទួកគី ) ។ នៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី ១ (២៨ កក្កដា ១៩១៤-១១ វិច្ឆិកា ១៩១៨ ) ចក្រភព អូតូម៉ង់ ឈរនៅជាមហាអំណាចកណ្តាល ដែលក្នុងនោះមាន ចក្រភព អូតូម៉ង់ អាល្លឺម៉ង់ អូទ្រីស-ហុងគ្រី និង ប៊ុលហ្គារី ។
គិតត្រឹមឆ្នាំ១៨៣១ ទឹកដី អ៊ីរ៉ាក់ បានធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់ ចក្រភព អូតូម៉ង់ ( ទួកគី ) ។ នៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី ១ (២៨ កក្កដា ១៩១៤-១១ វិច្ឆិកា ១៩១៨ ) ចក្រភព អូតូម៉ង់ ឈរនៅជាមហាអំណាចកណ្តាល ដែលក្នុងនោះមាន ចក្រភព អូតូម៉ង់ អាល្លឺម៉ង់ អូទ្រីស-ហុងគ្រី និង ប៊ុលហ្គារី ។
នៅក្នុងយុទ្ធនាការប្រឆាំងនឹង មហាអំណាច កណ្តាល នេះ នៅថ្ងៃទី ០៦ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩១៤ សម្ព័ន្ធមិត្ត ដឹកនាំដោយ ចក្រភព អង់គ្លេស បានបើកការវាយលុកទៅលើកងទ័ព អូតូម៉ង់ នៅប្រទេស អ៊ីរ៉ាក់ ដែលពីដំបូងឡើយ អូតូម៉ង់ មានប្រៀបជាង ។ ប៉ុន្តែក្រោយ មកជោគជ័យបានធ្លាក់ចូលក្នុងដៃ អង់គ្លេស ហើយ អង់គ្លេស បានចូលកាន់កាប់ទីក្រុង បាដាដ នៅឆ្នាំ ១៩១៧ ហើយបទឈប់បាញ់ត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅឆ្នាំ ១៩១៨ ។ ដោយហេតុនេះ អ៊ីរ៉ាក់ ធ្លាក់ចូលកណ្តាប់ដៃអង់គ្លេស ចាប់ពីពេនោះឯង ។
ស្ថិតក្រោមអាណានិគមអង់គ្លេស អ៊ីរ៉ាក់ បានក្លាយជា សម្ព័ន្ធប្រជាជាតិ (គឺជាឈ្មោះ នៃ ក្រុមប្រទេសដែលត្រូវបានផ្ទេរពីក្រោមការត្រួតត្រារបស់អាណានិគមមួយទៅឱ្យអាណានិគមផ្សេងបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមលោកលើកទី ១) នៅថ្ងៃទី ១១ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩២០ ដែល មានឈ្មោះថា “ រដ្ឋ អ៊ីរ៉ាក់ “ ។
អង់គ្លេសបានបង្កើត វិមាន រាជវង្ស អ៊ីរ៉ាក់ ឈ្មោះថា វិមាន Hashim ឬ Hashemites ហើយបានជ្រើសរើសយក ហ្វាយសាល ទី ១ (ដែលត្រូវបានបារាំងបណ្តេញចេញពី ស៊េរី ) ឱ្យធ្វើជាស្តេចនៅ អ៊ីរ៉ាក់ ។ តាមរយៈនេះ អង់គ្លេសបានជ្រើសរើសយកពួក អ្នកកាន់សាសនា អ៊ិស្លាម និកាយ ស៊ូននី មកតែងតាំងជាមន្ត្រីគ្រប់គ្រង អ៊ីរ៉ាក់ដែលជា ដែនដីរបស់ពួក ស៊ិអ៊ីដ ។ ដោយហេតុនេះទើបមានការប្រឆាំងតវ៉ាយ៉ាងស្មុគស្មាញ ។
ដើម្បីរក្សាមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ខ្លួននៅ អ៊ីរ៉ាក់ បាន ចក្រភពអង់គ្លេស ត្រូវតែបង្ខំចិត្តដកស្តេច ហ្វាយសាល ទី ១ ចេញពីរាជបល្ល័ង្ក ហើយផ្តល់ឯករាជភាពទៅព្រះរាជា អ៊ីរ៉ាក់ នៅថ្ងៃទី ០៣ ខែ តុលា ឆ្នាំ ១៩៣២ ។ ស្តេច ហ្វាយសាល ទី ១ បានចូលទិង្គតនៅឆ្នាំ ១៩៣៣ ហើយស្តេច ហ្កាហ្ស៊ី ឡើងកាន់តំណែងជាប្រមុខរដ្ឋបន្ត ។
នៅក្នុងសម័យកាលរបស់ ស្តេច ហ្កាហ្ស៊ី នោះប្រទេសជាតិមិនទាន់បានសុខសាន្ត ត្រាណនៅឡើយ ហើយរងការគំរាមកំហែងពីការធ្វើរដ្ឋប្រហារយោធាគ្រប់ពេលវេលា ។ ទីបំផុតស្តេច ហ្កាហ្ស៊ី បានចូលទិវង្គតនៅឆ្នាំ ១៩៣៩ ហើយតំណែងរបស់ទ្រង់ត្រូវបាន ស្នងជំនួសដោយបុត្រារបស់ព្រះអង្គ ព្រះនាម ហ្វាយសាល ទី ២ ដែលទើបតែមានព្រះ ជន្ម ៤ វស្សា ប៉ុណ្ណោះ ដោយមានព្រះអង្គម្ចាស់ អាបដ៍ អាល់ ឡាស់ដែលត្រូវជាឪពុក មារបស់កុមារក្សត្រ ហ្វាយសាល ទី ២ កាន់តំណែងជា រាជានុសិទ្ធិ ។
នៅថ្ងៃទី ០១ ខែ មេសា ឆ្នាំ ១៩៤១ លោក រ៉ាហ្ស៊ីដ អាលី អាល់ ហ្កាយឡានីបានធ្វើរដ្ឋ ប្រហារទម្លាក់រដ្ឋាភិបាលរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់ អាបដ៍ អាល់ ឡាស់ ។ រដ្ឋាភិបាលរបស់ លោក រ៉ាហ្ស៊ីដ ជាអ្នកមានទំនោរទៅប្រទេសមហាអំណាច AXIS (ប្រទេសជាបក្ស សម្ព័ន្ធនៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ ដែលមាន អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី និង ជប៉ុន ជាប្រមុខ ) ។
ថ្ងៃទី ២ ខែ ឧសភា ឆ្នាំ ១៩៤១ចក្រភពអង់គ្លេសដែលនៅមានបន្ទាយកងទ័ពជើងទឹកនៅ លើទឹកដី អ៊ីរ៉ាក់ នៅឡើយ ក៏បានបើកការវាយលុកទៅលើរដ្ឋាភិបាលលោក រ៉ាហ្ស៊ីដ ហើយបានកាន់កាប់ អ៊ីរ៉ាក់ ជាថ្មីម្តងទៀតនៅថ្ងៃទី ៣១ ខែ និង ឆ្នាំ ដដែលនោះ ។
អង់គ្លេស បានស្តាររបបរាជានិយម Hashim ឬ Hashemites ឡើងវិញ ដោយមានស្តេច ហ្វាយសាល ជាក្សត្ររបស់ អ៊ីរ៉ាក់ ដដែល ចំណែកព្រះអង្គម្ចាស់ អាបដ៍ អាល់ ឡាស់ ជាទីប្រឹក្សា ហើយមានបុរសផ្តាច់ការ នូរិ អាស សាដ ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ។
/https://public-media.si-cdn.com/filer/a2/47/a24755d3-4836-4606-aab1-065b3e03ae0c/42-26888862edit.jpg)
Fall of Baghdad (1917)
សាធាររដ្ឋ អ៊ីរ៉ាក់
ដោយសារស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់អង់គ្លេស ទើបរាជរដ្ឋាភិបាលនវរាជានិយមនេះ ប្រាកដជាត្រូវតែបម្រើផលប្រយោជន៍អង់គ្លេស ជាច្រើន ។ ប្រការនេះនាំឱ្យមានការ មិនពេញចិត្តពីសំណាក់មនុស្សជាច្រើន ។
ទីបំផុតរដ្ឋប្រហារយោធាមួយដឹកនាំដោយឧត្តមសេនីយ៍ អាប់ដ៍ អាល់-ការីម កាស៊ីម ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី ១៤ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ១៩៥៨ ដែលត្រូវបានគេហៅជាទូទៅថា បដិវត្តន៍ ១៤ កក្កដា បានបញ្ចប់របបរាជានិយមរហូតមក ។
រដ្ឋាភិបាល និង ប្រជាពលរដ្ឋ អ៊ីរ៉ាក់ ប្រារព្ធ ទិវា សាធារណៈ របស់ពួកគេ ដើម្បី រំឭកដល់ ថ្ងៃនោះឯង ។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពេលនេះតទៅ ប្រទេស អ៊ីរ៉ាក់ក៏នៅតែមិនទាន់បានសុខ សាន្តដែរ ។
ព្រះរាជា ហ្វាយសាល ទី ២ និង គ្រួសារត្រូវបានកាត់ទោសប្រហារជីវិតមានតែព្រះ មហេសីប៉ុណ្ណោះដែលបានរត់ភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសរួចពីក្តីស្លាប់ទាំងរងរបួស ។ របបរាជានិយម ព្រះរាជាណាចក្រ អ៊ីរ៉ាក់ ត្រូវបានបញ្ចប់ហើយជំនួសដោយសាធារណ រដ្ឋ អ៊ីរ៉ាក់ វិញ ដោយមានលោក ឧត្តមសេនីយ៍ អាប់ដ៍ អាល់-ការីម កាស៊ីមកាន់តំណែង ជា អ្នកដឹកនាំ ។
ខែ កុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៦៣ អ្នកដឹកនាំ អាប់ដ៍ អាល់-ការីម កាស៊ីម ត្រូវបានទម្លាក់ដោយរដ្ឋ ប្រហារ យោធាដឹកនាំដោយវរសេនីយ៍ឯក អាប់ឌុល សាឡាំ អារីហ្វ ។ អាប់ឌុល សាឡាំ អារីហ្វ ស្លាប់នៅឆ្នាំ ១៩៦៦ ហើយប្អូនប្រុសរបស់គាត់លោក អាប់ឌុល រ៉ាម៉ាន់ អារីហ្វ ក្តោបក្តាប់អំណាចបន្ត ។
លោក អាប់ឌុល រ៉ាម៉ាន់ អារីហ្វ ត្រូវបានទម្លាក់ពីអំណាចដោយគណបក្ស Ba’ath នៅឆ្នាំ ១៩៦៨ ។ គណបក្ស Ba’ath ក៏បានក្តោបក្តាប់អំណាចវិញម្តង ដោយមានលោក អាម៉េដ ហាស្សាន់ អាល់ បាករ៍ ជាប្រធានាធិបតីដំបូងរបស់ អ៊ីរ៉ាក់ ។ គណបក្ស Ba’ath បានធ្លាក់ ក្រោមការត្រួតត្រារបស់លោកឧត្តមសេនីយ៍ សាដាំ ហ៊ូសេន ហើយលោក សាដាំ ហ៊ូសេន បានឡើងកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតី និងក្តោបក្តាប់អំណាចនៅអ៊ីរ៉ាក់ទាំង ស្រុង នៅខែ កក្កដា ឆ្នាំ ១៩៧៩ ។ ក្រោមអំណាចរបស់ សាដាំ ហ៊ូសេន នេះ អ៊ីរ៉ាក់ មានការលូតលាស់ខ្លាំងក្លាគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ទាំងសេដ្ឋកិច្ច និង សព្វាវុធ គឺដោយសារ លក់ ប្រេងកាត ជាពិសេស ។
មានការងើបបះបោរប្រឆាំងលោក សាដាំ ហ៊ូសេន ច្រើនណាស់ដែរ ប៉ុន្តែតែងតែត្រូវ បានបង្ក្រាបដោយកងទ័ព រហូតដល់ប្រើអាវុធគីមីទៀតផង ។ អង្គការសហប្រជាជាតិ បញ្ជាឱ្យ អ៊ីរ៉ាក់ កម្ទេច អាវុធនោះចោល ដោយលើកឡើងថាអាវុធទាំងនោះអាចនឹង អភិវឌ្ឍទៅជាអាវុធនុយគ្លីអ៊ែរ ។ ប៉ុន្តែ សាដាំ មិនដែលធ្វើបបែបនោះឡើយដោយ បដិសេធថា ខ្លួនមិនដែលមានគម្រោងអភិវឌ្ឍអាវុធនុយគ្លីអ៊ែរដែលជាបម្រាមរបស់ ច្បាប់អន្តរជាតិឡើយ ។
តាំងពីប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ រហូតមកដល់អំឡុងពេលនេះ ប្រេងកាត គឺជាប្រភពតម្រូវការ ដ៏មិនអាចខ្វះបាន សម្រាប់ចិញ្ចឹមក្បាលម៉ាស៊ីនសេដ្ឋកិច្ចលោកខាងលិចញ៉ាំងឱ្យប្រេង នៅលោកខាងលិចឡើងថ្លៃ ។ ដោយហេតុនេះ មហាអំណាចលោកខាងលិចត្រូវតែ ងាកទៅរកប្រេងកាតនៅទីផ្សេងៗនៃពិភពលោក ជាពិសេសនៅតំបន់អារ៉ាប់ ឬ មជ្ឈឹមបូព៌ា ។
សាដាំ បានមើលឃើញពីតម្រូវការនេះ ក៏ចង់ឆ្លៀតឱកាសនេះ តថ្លៃចំពោះមហាអំណាច លោកខាងលិច ដែលបានគ្រប់គ្រងត្រួតត្រាដោយផ្ទាល់ និងដោយប្រយោលទៅលើ ពិភពអារ៉ាប់រាប់រយឆ្នាំមកហើយនោះ ឱ្យបន្ទន់ឥរិយាបថ ឬឱ្យពួកមហាអំណាចលោក ខាងលិច មានអាមេរិក និង អង់គ្លេសជាដើម កុំក្អេងក្អាងពេកចំពោះពិភពអារ៉ាប់ ។ ដើម្បី សម្រេចបាននូវយុទ្ធសាស្ត្រនេះ សាដាំ បានចងក្រងប្រទេសមួយចំនួនជាសម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយបានលក់ប្រេងកាត ទៅឱ្យលោកខាងលិចក្នុងចំនួនមានកំណត់មួយគឺទុកឱ្យ មហាអំណាចលោកខាងលិចមកចរចា ដើម្បី យកលក្ខណ្ឌមួយចំនួនទៅតថ្លៃ ។
ប៉ុន្តែមហាអំណាចលោកខាងលិច មិនចោលក្បួនរបស់ពួកគេឡើយ គឺចាក់រុកប្រទេស ទាំងនោះឱ្យឈ្លោះបែកបាក់គ្នា ហើយពេលនោះ កូវ៉ែត ដែលជាប្រទេសអណ្តូងរ៉ែ ប្រេងកាតដ៏ធំមួយដែរ បានបូមប្រេងកាតលក់ទៅឱ្យលោកខាងលិចយ៉ាងគ្មាកំណត់ ។ ដោយហាមឃាត់ កូវ៉ែត មិនស្តាប់ សាដាំ បានបើកការវាយលុកកាន់កាប់ប្រទេស កូវ៉ែត នៅខែ សីហា ឆ្នាំ ១៩៩០ ដោយអះអាងថា កូវ៉ែត ជាអាណាខេត្តរបស់ អ៊ីរ៉ាក់ ។
មហាអំណាចលោកខាងលិច ជាពិសេសអាមេរិក និង អង់គ្លេស តែងតែចាត់ទុក សាដាំ ថាជាឆ្អឹងទទឺង ក ឬ និយាយម្យ៉ាងទៀតថា ដរាបណា សាដាំ នៅកាន់អំណាច នៅ អ៊ីរ៉ាក់ នោះ ពួកគេ ( អាមេរិក និង អង់គ្លេស ) មិនអាចធ្វើអ្វីតាមអំពើចិត្តបានទេ ហើយថែមទាំង អាចបង្កកនូវផលប្រយោជន៍របស់ពួកគេទៀតផង ។ និយាយដោយខ្លីថា សាដាំ ហ៊ូសេន គឺជាមុខសញ្ញា ដែល អាមេរិក និង អង់គ្លេសស្អប់ហើយត្រូវតែកម្ចាត់ចោលឱ្យខាង តែបាន ។
នៅពេលដែល សាដាំ ចូលលុកលុយ កូវ៉ែត ដែលជាប្រភពប្រេងកាត ដ៏សំខាន់ដូច្នេះ អាមេរិក និង អង់គ្លេស បានដឹកនាំសម្ព័ន្ធមិត្តវាយបណ្តេញកងទ័ព អ៊ីរ៉ាក់ ចេញពីទឹកដី កូវ៉ែត ដោយចោទថា អ៊ីរ៉ាក់ ឈ្លានពាន កូវ៉ែត ។ ប៉ុន្តែតាមពិតហេតុផលតែមួយគត់ គឺផលប្រយោជន៍របស់ពួកគេ ( អាមេរិក និង អង់គ្លេស និង បក្សពួក ) មានប្រេងកាត ជាអាទិ៍ ។
រហូតមកដល់ពេលនេះ សាដាំ នៅតែជាឆ្អឹងទទឹង ក របស់អាមេរិក និង អង់គ្លេសនៅ ឡើយ ព្រោះ សាដាំ មិនរណប មហាអំណាចទាំងនេះ ថែមទាំងបង្កើតចលនាការពារ ប្រយោជន៍ពិភពអារ៉ាប់ ដែលបានសេចក្តីថា ធ្វើឱ្យ អាមេរិក និង អង់គ្លេស ខាត ឬ បាត់បង់លាភ ឬ ផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ និង យុទ្ធសាស្តយោធាផងដែរ ដូច្នេះមហាអំណាចទាំង ២ នៅតែប៉ុនប៉ងកម្ចាត់ សាដាំ ឱ្យខាងតែបាន ។
A U.S. soldier watches as a statue of Iraq’s President Saddam Hussein falls in central Baghdad, Iraq, April 9, 2003
A U.S. soldier watches as a statue of Iraq’s President Saddam Hussein falls in central Baghdad, Iraq, April 9, 2003
ថ្ងៃទី ១១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០០១ មានការវាយប្រហារ ភេវរកម្ម ដោយពួក អាល់ កៃដា ដោយការបើកយន្តហោះបំបុកអាគារពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកនៅអាមេរិកធ្វើឱ្យអាមេរិក ស្វែងរកការសងសិកដោយប្រការផ្សេងៗ ។
ខែ តុលា ឆ្នាំ ២០០២ អាមេរិក តែឯកឯង បានបើកការវាយលុកទៅលើ អ៊ីរ៉ាក់ទាំងបំពាន ច្បាប់អន្តរជាតិ ឬ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ ដោយចោទថា ក្រុមភេរវ ករទាំងនោះ មានទំនាក់ទំនង អ៊ីរ៉ាក់ និយាយជារួម និយាយដោយឡែកថា សាដាំ ហ៊ូសែន ជាអ្នករៀបចំឡើង បើទោះជា អ៊ីរ៉ាក់ តែងតែបដិសេធហើយសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍ ផ្សេងទៀត នៃ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិជំទាស់ក៏ដោយ ។
លុះដល់ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ដដែលនោះ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ អង្គការសហប្រជាជាតិ ក៏បើកការលុកលុយប្រទេស អ៊ីរ៉ាក់ ដែរ ដោយចោទថា រដ្ឋាភបាល សាដាំ ហ៊ូសេន កំពុងអភិវឌ្ឍ អាវុធនុយគ្លីអ៊ែរ និង មានទំនាក់ទំនងជាមួយក្រុម ភេវរករ អាល់ កៃដា ដែលព័ត៌មានទាំងនេះ សុទ្ធតែត្រូវបានផ្តល់ដោយអាមេរិក សូម្បីតែកងកម្លាំងរបស់ អង្គការសហប្រជាជាតិ ក៏ក្រោមឥទ្ធិពលរបស់អាមេរិកដែរ ។
សម្ព័ន្ធមិត្តដឹកនាំដោយ អាមេរិក បានចូលលុកលុយ អ៊ីរ៉ាក់ នៅថ្ងៃទី ២០ ខែ មីនា ឆ្នាំ ២០០៣ ហើយបង្កើតអាជ្ញាធរបណ្តោះអាសន្នសម្រាប់គ្រប់គ្រង អ៊ីរ៉ាក់ ។ សាដាំត្រូវបាន ចាប់ខ្លួនៅថ្ងៃទី ១៣ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ២០០៣ ។ ការលុកលុយដោយសម្ព័ន្ធមិត្តដឹកនាំដោយ អាមេរិក និង អង់គ្លេសនោះ បានធ្វើឱ្យប្រទេស អ៊ីរ៉ាក់ ខ្ទេចខ្ទាំ សិងតែរាបដល់ដី ។ បន្ទាប់ពីការកាន់កាប់ និង ស្វែងរកយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់មកក្រុមជំនាញរបស់អង្គការ សហប្រជាជាតិ បានប្រកាសថា “ ពុំមានភស្តុតាងណាមួយដែលបញ្ជាក់ថា អ៊ីរ៉ាក់ អភិវឌ្ឍអាវុធ នុយគ្លីអ៊ែរ ដូចការចោទរបស់អាមេរិក និង អង់គ្លេសឡើយ “ ។
US soldiers prevent former Iraqi soldiers from trying to enter the American headquarters during a deadly demonstration in Baghdad, Iraq, on June 18, 2003. (AP Photo/Victor R. Caivano, File)
សម្ព័ន្ធមិត្តដឹកនាំដោយ អាមេរិក បានចូលលុកលុយ អ៊ីរ៉ាក់ នៅថ្ងៃទី ២០ ខែ មីនា ឆ្នាំ ២០០៣ ហើយបង្កើតអាជ្ញាធរបណ្តោះអាសន្នសម្រាប់គ្រប់គ្រង អ៊ីរ៉ាក់ ។ សាដាំត្រូវបាន ចាប់ខ្លួនៅថ្ងៃទី ១៣ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ២០០៣ ។ ការលុកលុយដោយសម្ព័ន្ធមិត្តដឹកនាំដោយ អាមេរិក និង អង់គ្លេសនោះ បានធ្វើឱ្យប្រទេស អ៊ីរ៉ាក់ ខ្ទេចខ្ទាំ សិងតែរាបដល់ដី ។ បន្ទាប់ពីការកាន់កាប់ និង ស្វែងរកយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់មកក្រុមជំនាញរបស់អង្គការ សហប្រជាជាតិ បានប្រកាសថា “ ពុំមានភស្តុតាងណាមួយដែលបញ្ជាក់ថា អ៊ីរ៉ាក់ អភិវឌ្ឍអាវុធ នុយគ្លីអ៊ែរ ដូចការចោទរបស់អាមេរិក និង អង់គ្លេសឡើយ “ ។
សម្ព័ន្ធមិត្តដឹកនាំដោយ អាមេរិក បានចូលលុកលុយ អ៊ីរ៉ាក់ នៅថ្ងៃទី ២០ ខែ មីនា ឆ្នាំ ២០០៣ ហើយបង្កើតអាជ្ញាធរបណ្តោះអាសន្នសម្រាប់គ្រប់គ្រង អ៊ីរ៉ាក់ ។ សាដាំត្រូវបាន ចាប់ខ្លួនៅថ្ងៃទី ១៣ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ២០០៣ ។ ការលុកលុយដោយសម្ព័ន្ធមិត្តដឹកនាំដោយ អាមេរិក និង អង់គ្លេសនោះ បានធ្វើឱ្យប្រទេស អ៊ីរ៉ាក់ ខ្ទេចខ្ទាំ សិងតែរាបដល់ដី ។ បន្ទាប់ពីការកាន់កាប់ និង ស្វែងរកយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់មកក្រុមជំនាញរបស់អង្គការ សហប្រជាជាតិ បានប្រកាសថា “ ពុំមានភស្តុតាងណាមួយដែលបញ្ជាក់ថា អ៊ីរ៉ាក់ អភិវឌ្ឍអាវុធ នុយគ្លីអ៊ែរ ដូចការចោទរបស់អាមេរិក និង អង់គ្លេសឡើយ “ ។
British soldiers inspect Iraqis leaving the southern Iraqi town of Basra, 30 March 2003.
តាំងពីមុនមក អ្នកណាក៏មើលដឹងដែរថា តាមពិតអាមេរិក និង អង់គ្លេសឆ្លៀតឱកាស កម្ចាត់ សាដាំ ហ៊ូសេន ចេញពីអំណាច បង្កើតរដ្ឋាភិបាល អ៊ីរ៉ាក់ មួយដែលរណប អាមេរិក និង អង់គ្លេស ឬ មានទំនោរ ឬ ស្តាប់បង្គាប់លោកខាងលិច ជាពិសេស អាមេរិក ហើយក៏ជាការព្រមានដល់ប្រទេស អារ៉ាប់ផ្សេងទៀតកុំឱ្យរឹងរូសនឹងអាមេរិក ។
ដោយមិនអាចប្រកែកបាន អាមេរិក បានចេញមុខសុំទោសជាសាធារណៈដោយ លើកឡើងថា អ្នកស៊ើបការណ៍របស់ខ្លួន ផ្តល់ព័ត៌មានខុស ។ ប៉ុន្តែ ប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់ ទាំងមូលរងភាពវិនាសហិណហោចយ៉ាងខ្លោចផ្សាឥតគណនាហើយទទួលបាន មកវិញត្រឹមតែពាក្យសុំទោសមួយម៉ាត់ប៉ុណ្ណោះ ។ ទោះយ៉ាងណាក៏គ្មានអ្នកណាគិត អំពីយុត្តិធម៌សម្រាប់ អ៊ីរ៉ាក់ ដែរ ព្រោះម្នាក់ៗគិតតែដណ្តើមគ្នាអំពីផលប្រយោជន៍រៀងខ្លួន ជាពិសេសផលប្រយោជន៍ប្រេងកាតនៅមជ្ឈឹមបូព៌ា បន្ទាប់ពីបានកម្ទេច សាដាំ និង យក អ៊ីរ៉ាក់ មកត្រួតត្រារួច ។
The dome of the Golden Mosque in Samarra, Iraq, at the revered Askariya Shrine, lies in ruins after a bomb was detonated inside.
មិនត្រឹមតែមិនមានអ្នកណាផ្តល់យុត្តិធម៌ឱ្យអ៊ីរ៉ាក់ ឡើយ ថែមទាំងដាក់បន្ទុកថែមទៀត គឺចោទថា សាដាំ ជាជនឧក្រឹដ្ឋ ពោលគឺជាការកម្ទេច សាដាំ ជាទឹកចុងក្រោយ ។ នៅថ្ងៃទី ៥ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០០៦ សាដាំ ត្រូវបានកាត់ឱ្យមានទោសប្រហារជីវិត ដោយព្យួរ ក ដោយ តុលាការ អ៊ីរ៉ាក់ ដែលស្ថិតការបង្គាប់បញ្ជារបស់ អាមេរិកពីបទ ប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ។ ហើយការអនុវត្តការព្យួរ ក សាដាំ ត្រូវបានធ្វើនៅថ្ងៃទី ៣០ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ២០០៦ ។
Saddam Hussein was executed by hanging on December 30, 2006. Video taken by Al-Iraqiya television showed the ousted Iraqi president moments before his death.
ពីដំបូងឡើយ ត្រូវបានគេមើលឃើញជាទូទៅថា រដ្ឋាភិបាល សាដាំ ហ៊ូសេន ឃោឃៅ ។ ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មាន ត្រូវបានគេមើលឃើញជាទូទៅថា ដោយសារតែរដ្ឋាភិបាល សាដាំ ហ៊ូសេន មិនរណប ឬ មិនស្តាប់បង្គាក់ អាមេរិក ហើយអាមេរិកបារម្ភខ្លាចក្រែងប្រភព ផ្គត់ផ្គង់ប្រេងឥន្ធនៈសំខាន់ៗនៅមជ្ឈិមបូព៌ា ត្រូវបានរបូតពីការគ្រប់គ្រងរបស់អាមេរិក និង បច្ចិមលោក តាមរយៈអ៊ីរ៉ាក់ ខ្លាំងក្លា ផង និងជាការស្វែងរកការសងសិករបស់ អាមេរិកផង។
photo of cars burnt and destroyed by clashes seen on a street during a battle between Iraqi forces and Islamic State militants in Mosul, Iraq, on March 16, 2017. (Reuters)
photo of cars burnt and destroyed by clashes seen on a street during a battle between Iraqi forces and Islamic State militants in Mosul, Iraq, on March 16, 2017. (Reuters)
មុននេះបន្តិច គឺនៅខែ មករា ឆ្នាំ ២០០៥ ការបោះឆ្នោតជាលើកដំបូងនៅ អ៊ីរ៉ាក់បន្ទាប់ពី ត្រូវបានឈ្លានពានដោយ អាមេរិកនិង សម្ព័ន្ធមិត្ត ត្រូវបានរៀបចំឡើងខណៈការវាយ ប្រហារជាលក្ខណៈឧទ្ទាមប្រឆាំងវត្តមានអាមេរិក កើនឡើងពី ២៥.៤៩៦ នៅឆ្នាំ ២០០៤ ដល់ ៣៤.១៣១ លើកនៅឆ្នាំ ២០០៥ ។
នៅឆ្នាំ ២០០៥ នោះដែរ ថ្ងៃទី ១៤ ខែ កក្កដា ក៏ត្រូវបានប្រកាសថាជា “ ទិវា សាធារណៈ អ៊ីរ៉ាក់ “ ដើម្បី រំឭកដល់ថ្ងៃដែល ឧត្តមសេនីយ៍ អាប់ដ៍ អាល់-ការីម កាស៊ីម ដឹកនាំធ្វើរដ្ឋ ប្រហារយោធាកាលពីថ្ងៃទី ១៤ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ១៩៥៨ បញ្ចប់របបរាជានិយមបង្កើតបាន ជារបបសាធារណរដ្ឋលើកដំបូងនៅអ៊ីរ៉ាក់ ៕
ស្រាវជ្រាវប្រែសម្រួលៈ មេសា
ប្រភព : http://www.rasmeinews.com/
ស្រាវជ្រាវប្រែសម្រួលៈ មេសា
ប្រភព : http://www.rasmeinews.com/
0 Comments